22 stycznia 1863 roku wybuchło Powstanie Styczniowe, narodowy zryw skierowany przeciwko zaborcy- Cesarstwu Rosyjskiemu. Trwało aż do jesieni 1864 r.
Było największym zrywem narodowym, na który złożyło się ponad 1200 bitew i potyczek. Wzięło w nich udział ponad 200 tysięcy powstańców, skupionych w licznych oddziałach.
Działaniami powstańczymi kierowali dyktatorzy powoływani przez Rząd Narodowy. Byli to kolejno Ludwik Mierosławski, Marian Langiewicz i Romuald Traugutt, którego stracono na stokach warszawskiej Cytadeli. Powstańcze struktury konspiracyjne stały się wzorem dla polskiego Państwa Podziemnego w czasie II wojny światowej.
Rosyjska przewaga militarna, terror, publiczne egzekucje, rzezie ludności cywilnej i brak zainteresowania powstaniem przez dużą część chłopów przyczyniły się do upadku powstania. W walkach zginęło kilkadziesiąt tysięcy powstańców, jeszcze więcej zesłano na katorgę za Ural. W 1867 r. zniesiono autonomię Królestwa Polskiego, językiem urzędowym i wykładowym w szkołach stał się rosyjski. Konfiskowano majątki klasztorne i szlacheckie, wystawiano je na licytację.
Kult Powstania Styczniowego kształtował ducha wskrzesiciela państwa Polskiego Józefa Piłsudskiego i powołana przez niego Polskiej Partii Socjalistycznej oraz Legionów. Patrząc z perspektywy 2023 roku widzimy to jeszcze wyraźniej, że Powstanie Styczniowe ocaliło naszą tożsamość. Cześć i chwała naszym bohaterskim przodkom.
